Բարբառ

1. Ինչքա՞ն բարբառ ունի հայերենը:

8-րդ դ. հայ մատենագիր Ստեփանոս Սյունեցին թվարկում էր 7 բարբառ` Կորճայքի, Տայքի, Խութի, Չորրորդ Հայքի, Սպերի, Սյունիքի և Արցախի: Հետագա հեղինակները երկար ժամանակ բարբառների հանգամանալից դասակարգում չեն կատարել` տեղեկություններ տալով միայն իրենց ծանոթ բարբառների մասին կամ բավարարվելով բարբառային հատկությունների թվարկմամբ ու խմբավորմամբ:

Առաջինը Հ. Աճառյանն է փորձ արել տալու հայ բարբառների ընդհանուր և հանգամանալից դասակարգում` 20-րդ դարի սկզբներին թվարկելով 31 բարբառ:

1930-ական թվականներին բարբառների թիվը հասցվում է 40-ի, իսկ 1953 թ. Ա. Ղարիբյանը թվարկում է 47 բարբառ: Հետագա հետազոտողների մոտ այս թիվը անընդհատ ավելանում է` անցնելով 50-ից:

1972 թ. Այս գրքի հեղինակը առաջարկում է բարբառների գնահատման որոշակի սկզբունքներ և ընդունում միայն 44 բարբառ:

Հետաքրքրական է նշել, որ Հ. Աճառյանի դասակարգման արդյունքների հրապարակումից հետո անցած երեք տասնյակ տարում բարբառային գրականության մեջ բարբառների թիվը ավելացվեց մոտավորապես մեկ տասնյակով, հաջորդ երեք տասնամյակում` ավելի քան մեկ տասնյակով, իսկ այս դասակարգման արդյունքների հրապարակումից հետո անցած երկու տասնյակ տարում բարբառների ընդհանուր թիվը գնահատվում է կայուն կերպով` 44:

2.Ե՞րբ են առաջացել հայերենի բարբառները:

Տարակարծություն է եղել ամենից առաջ գրաբարի և բարբառների փոխհարաբերության հարցում. բարբառները գրաբարից անկախ կազմավորումնե՞ր են, թե՞ առաջացել են հենց գրաբարից:

Ըստ հայ բարբառագիտության, այսպես կոչված, ռուսական դպրոցի 19-րդ դ. երկրորդ կեսի և 20-րդ դ. սկզբների ներկայացուցիչներ Ք.Պատկանյանի, Լ. Մսերյանցի, Ա. Տոմսոնի, բարբառները գրաբարից անկախ կազմավորումներ են: Իրենց բարբառագիտական ուսումնասիրություններում այդ գիտնականները Մուշի, Թիլիսիի և այլ բարբառների փաստերը համեմատում են անմիջապես հնդեվրոպական նախալեզվի և ոչ թե գրաբարի հետ:

Հայտնի հայագետ Ն. Յա. Մառի հայ հետևորդները, հատկապես Ա.Ղարիբյանը, հայտնում էին այն կարծիքը, որ բարբառները նախկին ցեղային լեզուների մնացորդներ են, որոնք ոչ թե հռացել են իրարից, այլ մերձեցել: Ա. Ղարիբյանի համոզմամբ հայ բարբառների բաղաձայնների համակարգերը ձևավորվել են անմիջաբար հնդեվրոպական բաղաձայնական համակարգից` ինքնուրույն կերպով, որ բաբառների մի մասի բաղաձայնական համակարգերը գրաբարի բաղաձայնական համակարգերը գրաբարի բաղաձայնական համակարգից ավելի հին են, և որ գրաբարի բաղաձայնական համակարգը ներկայացնում է բարբառային համակարգերից մեկը:

Հայերենի բարբառները կազմավորվել են հայոց լեզվի պատմության ողջ ընթացքում, որ նրանց տարբեր երևույթները գալիս են տարբեր շրջաններից, և որ չի կարելի խոսել որևէ բարբառի ` այս կամ այն դարում առաջանալու մասին: Ինչպես մենք գրել ենք` մի առիթով` «Հայերենի բարբառների հնչյունական, քերականական և բառապաշարային հատկանիշները ձևավորվել են հայերենի պատմության ողջ ժամանակաշրջանում` պատմական տվյալ պայմաններից կախված ուժեղանալով, թուլանալով կամ նույնիսկ ընդհատելով և պատմական տվյալ պայմաններում տալով բարբառային տվյալ խմբավորումները»: Այլ կերպ ասած`նախ` բարբառագիտական ուսումնասիրության մեջ պետք է սկսել բարբառային հատկանիշների քննությունից և դրանց հիման վրա առանձնացնել բարբառները և ոչ թե վարվել հակառակ ձևով, երկրորդ` պետք է նկատի ունենալ, որ բարբառային սահմանները որոշ առումով պայմանական են և պատմական բնույթ են կրում:

3. Օգտակա՞ր են արդյոք բարբառները:

Բարբառները, և մասնավորապես հայ բարբառները, կարևոր նշանակություն ունեն ոչ միայն հայ լեզվաբանության, այլև համեմատական լեզվաբանության համար: Նրանք հաճախ տալիս են այնպիսի նյութեր, որոնք չկան գրական հուշարձաններում, նրանց ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տալիս պարզել և բացատրել այնպիսի երևույթներ, որոնք առանց կենդանի կրողների մատնանշման մնում են լոկ ենթադրություններ. այս առումով հայ բարբառները գիտական յուրատեսակ փորձադաշտեր են:

Posted by Anushik Aghajanyan on 23.03.2016

https://anushikaghajanyan.wordpress.com/2016/03/23/%d5%a2%d5%a1%d6%80%d5%a2%d5%a1%d5%bc/